دنیای طراحی، گستره‌ای از تخصص‌های خلاقانه

این ششمین جستار از مجموعهٔ طراحی‌شناسی است.^[1]طراحی‌شناسی (designology) پروژه‌ای است که به تبیین مفهوم طراحی، حیطه‌های شمول و عدم شمول آن، رفع شبهات لفظی و فنی، … Continue reading

تا به اینجا،^[2]ر.ک. ۱. تلقی ما از طراحی، ۲. طراحی در مقابل هنر، ۳. طراحی در مقابل رسامی، ۴. طراحی در مقابل مهندسی، و ۵. طراحی در … Continue reading به تدقیق شناخت از طراحی، در مفهوم امروزینش، و بازشناختن این مفهوم از آنچه با طراحیْ عموماً یکی یا یکسان انگاشته می‌شود پرداختیم. هریک از جستارهای این مجموعه کوشیده است تعریف تکامل‌یابنده‌ای از طراحی و مختصاتش، در مقایسهٔ آن با حوزه‌های مرتبط، ارائه کند. در گام‌های پیش، دانستیم طراحی چه نیست. و حال، لازم می‌نماید ــ از راه آشنایی با مصادیق ــ به این بپردازیم که چه هست.

‌

طراحی دنیای گسترده‌ای است، متشکل از رشته‌های گوناگون. باهم به مرور برخی از مطرح و رایج‌ترین رشته‌های طراحی می‌پردازیم [اگر هم‌اکنون زمان کافی ندارید، می‌توانید از این بخش گذر کنید و مطالعه را از عنوان بعدی پی بگیرید]:

‌‌

بازشناختن طراحی، از راه آنچه هست

عرصهٔ طراحی، گستره‌ای غنی از رشته‌ها و تخصص‌های مختلف است که هرکدامشان بر جنبهٔ خاصی تمرکز دارند و در خلق تجربیاتی کاربردی، زیبا و کاربرمحور صاحب نقش و منشأ اثرند. بااین‌حال، تعیین تعداد دقیق این رشته‌ها کار ساده‌ای نیست و دسته‌بندی رشته‌های طراحی نیز نظامِ واحد و فراگیری ندارد. فرهنگ‌نامه‌های مختلف به تنوع رشته‌های طراحی اشاره کرده‌اند، اما صورت یا فهرست معینی به‌دست نداده‌اند. ازاین‌رو صاحب‌نظران و منابع متفاوت ممکن است این رشته‌ها را به گونه‌های مختلفی شناسایی و دسته‌بندی کنند. به‌عنوان نمونه، انجمن بین‌المللی طراحی^[14]

The International Council of Design (ICD), https://www.theicod.org/. از اعلام و تعیینِ تعداد اجتناب کرده، اما به گستردگیِ رشته‌ها و تخصص‌های طراحی اذعان داشته است. از طرفی، برخلاف حوزه‌های علمی تثبیت‌شده، طراحیْ ماهیتی پویا و ‹مدام در حال تکامل› دارد: درزمینهٔ طراحی، با پیشرفت‌های فناوری و تحول نیازهای اجتماعی، پیوسته تخصص‌های جدید رخ می‌نمایند. به‌علاوه، هم‌پوشانی مهارت‌ها و تفاوت در دسته‌بندی رشته‌ها، از سوی منابع مختلف، رسیدن به یک شمار قطعی را دشوار می‌کند.

برای عبور از این پیچیدگی، پژوهشگران می‌توانند از چهارچوبی معین استفاده کنند که رشته‌های طراحیِ همانند را با معیارهای مشخصی گروه‌بندی می‌کند. مثلاً می‌توان آن‌ها را، براساس اینکه روی چه چیزی تمرکز دارند و چه کاربردی دارند، به دسته‌های مختلف تقسیم کرد. این دسته‌بندی به ما کمک می‌کند هر رشته را بهتر بشناسیم.

‌

طراحی ارتباط تصویری

۱. طراحی نگاشتاری: یک رشتهٔ تخصصی است که افراد در آن، با خلق محتوای تصویری، ارتباط ایجاد می‌کنند. ارتباط تصویریْ مستلزم آشنایی با سلسله‌مراتب دیداری و شیوه‌های صفحه‌آرایی، نظریهٔ رنگ^[15]نظریهٔ رنگ (color theory) مطالعه‌ای است که آیزاک نیوتن، با اختراع چرخهٔ رنگ، پایه‌های آن را درباب چگونگی برهم‌کنش … Continue reading و آگاهی از اصول نویسه‌نگاری و تصویرنگاری برای پاسخ‌گویی به نیازهای خاص کاربران است. طراحان کارآزموده به‌منظور بهینه ساختن تجربهٔ کاربری، در طراحی‌های تعاملی، به ساختار نمایشِ عناصر توجه ویژه‌ای دارند. اما بایستی توجه داشته باشیم که کار یک طراح نگاشتاری (گرافیک) دو وجه دارد: ایجاد یک عنصر بصری جذاب و گیرا، و انتقال یک پیام مشخص. مجموعهٔ این‌ها به طراحان نگاشتاری امکانی می‌بخشد که پیام‌های پیچیده را به صورتی ساده‌فهم و مؤثر منتقل کنند.

‌

۲. طراحی اطلاعات:^[16]

information design. دستیاب و دریافتنی کردن داده‌های پیچیده ازطریق بازنمایی تصویری، ازجمله اطلاع‌نگاشت^[17]

اطلاع‌نگاشت (infographics) بازنمود نگاشتاری اطلاعات یا داده‌ها یا دانش را گویند. ــ واژه‌های مصوب فرهنگستان. و دیداری‌سازی،^[18]دیداری‌سازی اطلاعات (information visualization) استفاده از توانمندی‌های مفهومی و شناختی انسان، برای درک بهتر اطلاعات … Continue reading را گویند. این رشته بر طراحی شیوهٔ نمایش اطلاعات تمرکز دارد. طراحانِ اطلاعات، با دیداری‌سازی داده‌ها، ایجاد اطلاع‌نگاشت‌ها و سامانه‌های اطلاعاتی تعاملی، به‌دنبال بازنمایی اطلاعات به صورتی واضح، دسترس‌پذیر، ساده و درعین‌حال گیرا برای مخاطبان‌اند. خروجی طراحیِ اطلاعات می‌تواند از موارد زیر باشد: نمودارها و جدول‌هایی با طراحی جذاب، اطلاع‌نگاشت‌های تعاملی، پیش‌خوان‌های مدیریتی،^[19]

management dashboard. راهنماهای آموزش تصویری برای وبگاه‌ها و برنامه‌های کاربردی.

‌

۳. طراحی بسته‌بندی:^[20]

packaging design. تعیین، تلفیق و تنظیم متناسب عناصر دیداری، ساختاری و اطلاعاتی است تا محصولی را به بهترین شکل ممکن به‌نمایش بگذارد و آن را از رقبایش متمایز کند. از انتخاب مواد گرفته تا جنبه‌های مختلف طراحی نگاشتاری، هریک از جزئیات فرم، رنگ، تصویر، نویسه‌نگاری، در معرفی محصول و درج اطلاعات ضروری، نهایتاً نقش مهمی در تلقی و تجربهٔ مصرف‌کننده دارد. بسته‌بندی محصول ــ فراتر از یک پوشش محافظ ــ یک ابزار ارتباطی مؤثر است که ضمن شناساندن ویژند، متناسب با راهبرد بازاریابی، مشتریان بالقوه را به انجام یا تداوم خرید ترغیب می‌کند.

‌

۴. طراحی نمایشگاه:^[21]

exhibition design. تماشایی کردن موزه‌ها، نمایشگاه‌های هنری یا تجاری، و فضاهای عمومی، با ترکیب عناصر طراحی نگاشتاری، طراحی داخلی و طراحی صنعتی، به‌منظور جلب نظر و به‌وجود آوردن تجربه‌هایی گیرا و آگاهی‌رسان برای مخاطب را گویند.

‌

۵. طراحی پویانگاشت:^[22]

motion graphic design a.k.a. motion design. خلق تصاویر متحرک، ازطریق ترکیب اصول طراحی و پویانمایی است، که با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی انجام می‌پذیرد. طراحی گرافیک متحرک (پویانگاشت)^[23]ویکی‌پدیای فارسی «موشن گرافیک» را «پویانگاشتار» برابرگزینی کرده، که دشوار است، در زبان نمی‌گردد و «ار» … Continue reading دارای فرایندی است که در آن طرح‌های نگاشتاری به تصاویری پویا تبدیل می‌شوند. این رشته زیرمجموعه‌ای از طراحی نگاشتاری است، اما رفته‌رفته ــ بسته به پیشرفت‌ها و انتظارات ــ چنان پیچیدگی‌هایی یافته که برای اجرای موفق آن به خلاقیت، تبحر، فکر و برنامه‌ریزی دقیقی نیاز است.

‌

۶. طراحی ارتباطات:^[24]

communication design. ترکیبی از طراحی و توسعهٔ اطلاعات است که ــ با تمرکز بر راهبردهای ارتباطی گسترده‌‌ای، مشتمل بر رسانه‌ها و بسترهای گوناگون ــ برای برقراری ارتباط و انتقال مؤثر پیام‌ها انجام می‌شود. طراحی ارتباطات فرایندی است که در آن عناصر دیداری و نوشتاری برای انتقال یک پیام خاص تولید می‌شود. این رشته خود دایرهٔ نسبتاً گسترده‌ای دارد که رشته‌های مختلفی مانند تبلیغات، ویژندسازی، طراحی وب، طراحی واسط کاربری، طراحی اطلاعات، و طراحی رسانه‌های اجتماعی را در بر می‌گیرد. یک طراح نگاشتاری می‌تواند، با آفرینش تنها یک تصویر، کارهای بسیاری انجام دهد. بااین‌حال، آنچه کار او نیست خلق محتوای نوشتاری برای تصاویر است. تفاوت اصلی میان طراحی نگاشتاری و طراحی ارتباطات این است که طراحی ارتباطات هم متعهد به تولید و تأمین عناصر دیداری است و هم محتوای نوشتاری. یک طراحِ ارتباطات لازم است بر هماهنگ‌سازی این عناصر با راهبرد پویش و اهداف کلی ویژند نیز توجه داشته باشد، اما نباید فراموش کرد که بسیاری از جنبه‌های کار طراحی نگاشتاری، یا رشته‌های دیگر طراحی ارتباط تصویری، در تخصصش نیست.

‌

طراحی صنعتی و محصول

۱. طراحی صنعتی: رشته‌ یا حرفه‌ای است عهده‌دارِ طراحی محصولات، دستگاه‌ها، و اشیائی که روزانه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از آن‌ها استفاده می‌کنند. تمرکز طراحانِ صنعتی معمولاً بر کارایی، ارگونومی، زیبایی، و قابلیت تولید انبوه است، اما اغلب در مراحل دیگری از چرخهٔ توسعهٔ محصول نیز مشارکت دارند. هدف نهاییْ آن است که ــ با طراحی محصولاتی بهتر، در جهت رفع نیازهای کاربران ــ کار و زندگی روزمرهٔ مردم آسان‌تر شود.

‌

۲. طراحی محصول: زیرمجموعه‌ای از طراحی صنعتی است که به طراحی و تولید محصولات با هدف افزایش کارایی، کیفیت و رضایت مشتری اختصاص دارد. به بیان دیگر، فرایندی خلاقانه است که از ایدهٔ اولیه تا تولید، عرضه و پس از آن را شامل می‌شود و در طول این مسیر، همواره و هم‌زمان، نیاز و خواست کاربر، محدودیت‌های موجود و اهداف کسب‌وکار را درنظر می‌گیرد. طراحان محصول، با تمرکز بر تجربهٔ کاربری، محصولاتی می‌سازند که هم جذاب و کاربردی باشند و هم سودآور و پایدار. حوزهٔ شمول طراحی محصول به مرور زمان گسترش یافته است و اکنون شامل طراحی محصولات نرم‌افزاری هم می‌شود.

‌

۳. طراحی خودرو و هوافضا:^[25]

automotive and aerospace design. کاربست اصول طراحی در وسایط نقلیهٔ زمینی، هوایی و فضایی است. این رشته در ارتباط مستقیم با مهندسی صنایع خودرو یا هوافضا قرار می‌گیرد و باید درنظر داشت که شرکت‌های مهندسی خودرو و هوافضا، برای اطمینان از ایمنی و کارایی محصولات، با سامانه‌های پیچیده‌ای سروکار دارند. مهندسی هوافضا شامل طراحی، تحلیل و بهینه‌سازی سامانه‌هایی مانند اَویونیک،^[26]اَویونیک (avionics) علم و فنّاوری طراحی و توسعۀ وسایل الکترونیکی مورداستفاده در هواپیمایی و هوانوردی و فضاپیمایی … Continue reading پیش‌ران^[27]سامانهٔ پیش‌ران (propulsion system) مجموع اجزایی است که برای پیش راندن هر وسیلهٔ پرنده لازم است، شامل موتور و متعلقات … Continue reading و ناوبری^[28]ناوبَری (navigation) علم و مهارت هدایت و واپایی وسایل نقلیه، اعم از دریایی و هوایی و ریلی و درون‌شهری و جاده‌ای … Continue reading است. پیشرفت‌های علمی ــ در زمینه‌های پیشرانِش، آئرودینامیک، و مهندسی مواد ــ پیوسته مرزهای این حوزه را گسترش می‌دهد.

‌

۴. طراحی مد: طراحی لباس، کیف، کفش، و لوازم تزیینی را، با توجه بر هردو جنبهٔ زیبایی‌شناسی و کارایی، شامل می‌شود. مد ارتباط تنگاتنگی با دنیای منسوجات، زیورآلات و ادوات تزیینی دارد و ــ ضمن سبک‌پردازی، راحتی و کارایی ــ در هر دوره‌ای، روندها و روابط فرهنگی روز را مدنظر قرار می‌دهد. طراحان مد، با درنظر گرفتن گرایش‌ها و نیازهای روز جامعه و نوع و فرهنگ مصرف‌کنندگان، چیزهایی طراحی می‌کنند که، به‌لحاظ زیبایی‌شناسی و کاربرد، در کانون توجهات قرار گیرد.

‌

۵. طراحی پارچه:^[29]

textile design. توانایی اِعمال مفاهیم و به‌کارگیری اصول طراحی و زیبایی‌شناسی در ایجاد طرح‌ها و الگوهای روی پارچه است. طراحان پارچه با اجناس مختلف آن، نظیر پنبه، پشم و ابریشم، زمینه‌ساز تولید محصولات متنوعی ازجمله پوشاک، لوازم منزل، و آثار هنری‌اند. آن‌ها در صنایع نساجی و پوشاک، از ابتدا تا انتهای فرایند طراحی، نقش فعالی دارند: از تشخیص نیاز مصرف‌کننده آغاز می‌کنند و ــ با انجام پژوهش‌های لازم، تولید ایده‌های اولیه، توسعه و آزمایش طرح‌ها ــ به مشخصات نهایی محصول می‌رسند. گستره‌هایی که از طراحی پارچه استفادهٔ متداولی دارند ۱. طراحی مد و لباس و ۲. طراحی و تزئینات داخلی هستند. در این فرایند، طراحان باید به ویژگی‌های فیزیکی پارچه‌ها، مانند دوام، کشسانی و مقاومت در برابر آب، توجه ویژه‌ای داشته باشند. انتخاب پارچه و طرح آن به کاربرد محصول نهایی بستگی دارد؛ برای مثال، طراحان لباس ممکن است از پارچه‌های گوناگونی برای ایجاد طرح‌های متنوع استفاده کنند، درحالی‌که طراحان و آرایه‌گران داخلی معمولاً روی یک نوع پارچهٔ خاص برای محصولاتی مانند پرده و رومبلی تمرکز می‌کنند. طراحی موفق، در این زمینه، مستلزم داشتن آشناییِ مساعدی با خواص مختلف پارچه‌ها و مهارت‌هایی در الگوسازی، نظریهٔ رنگ و فناوری نساجی است.

‌

۶. طراحی نورپردازی:^[30]

lighting design. تا دویست سال پیش، نورپردازی به سادگیِ انتخاب بهترین مکان برای قرار دادن چند شمع یا فانوس بود، که نام آن را نمی‌توان «طراحی نورپردازی حرفه‌ای» گذاشت. اما، در قرن گذشته، با پیشرفت سریع منابع نوری کارآمد، طراحی نورپردازی به ابزارهایی مجهز شده است که تولید روشنایی مصنوعی در اندازهٔ مطلوب را ممکن می‌کند. بااین‌حال، پیشرفت یادشده چالشی را نیز برای این رشتهٔ نسبتاً نوظهور به‌همراه آورده است: تعریف اهداف و روش‌ها، و تعیین معیارهای ارزیابی برای روشنایی مصنوعی. طراحی نورپردازیْ طرح و اجرای راهکارهای نورپردازی برای محیط‌های مختلف است، که به‌منظور افزایش زیبایی و کارایی انجام می‌پذیرد.

‌

۷. طراحی مهندسی:^[31]

engineering design. فرایندی نظام‌مند و تکرارشونده است که با هدف ساخت، توسعه و بهینه‌سازی محصولات، سامانه‌ها یا فرایندهای مهندسی به‌کار گرفته می‌شود. این فرایند شامل شناسایی نیازها، تعریف مسئله، تولید و ارزیابی ایده‌ها، ساخت پیش‌نمون، آزمایش و اصلاح و ارتقاء طراحی می‌شود و در مسیرِ یافتن راه‌حل و تولید محصول نهایی، با مدنظر داشتن کارایی، ایمنی و بازدهی، از اصول ریاضی، علمی و مهندسی بهره می‌گیرد.

‌

۸. طراحی اسباب و وسایل بازی:^[32]

toy and amusement design. ساخت اسباب‌بازی‌ها و وسایل بازی فیزیکی، با لحاظ کردن تعادل میان ارزش سرگرمی، ایمنی و زیبایی است.

‌

طراحی محیط‌ها و فضاها

۱. معماری: طراحی ساختمان‌ها و سازه‌هاست که مبتنی بر زیبایی‌شناسی، کارایی، ایمنی و پایداری انجام می‌شود. معماری فرایندی است که در آن نیازهای کاربردیِ یک بنا با ملاحظات زیبایی‌شناسی ترکیب می‌شود. البته ملاحظات یک معمار جنبه‌های هویتی، فرهنگی و اجتماعی نیز دارد و همین ملاحظات است که معماری را از مهارت‌های مرتبط با ساخت‌وساز متمایز می‌کند. معماران، با استفاده از دانش فنی و خلاقیت هنری، فضاهایی را طراحی می‌کنند که هم کارآمد باشند و هم منتقل‌کنندهٔ معنا و منعکس‌کنندهٔ ارزش‌ها؛ چراکه سازه‌های محصولِ معماری، به‌مثابهٔ نمادهای فرهنگی، تاریخ و هویت یک جامعه را نشان و شکل می‌دهند.

‌

۲. معماری منظر:^[33]

landscape architecture. طراحی فضاهای باز و بیرونی، مانند بوستان‌ها، باغ‌ها و مکان‌های عمومی است، که در آن به اصول گیاه‌شناسی، باغبانی و بوم‌شناسی^[34]بوم‌شناسی (ecology) مطالعۀ روابط موجودات زنده با محیط و عاد‌‌ت‌ها و طرز زندگی آن‌هاست. ــ واژه‌های مصوب … Continue reading توجه ویژه‌ای می‌شود. طراحانِ منظر، در کار خود، پایداری، کارایی و زیبایی‌شناسی را لحاظ می‌کنند تا فضاهایی بیافرینند که، در عین زیبایی، کاربردی باشند.

‌

۳. طراحی داخلی: طراحی فضاهای داخلی با تمرکز بر چیدمان، مبلمان، نورپردازی و رنگ‌آمیزی است، که به‌هدف بهبود در زیبا و کارا بودن فضاهای مختلف انجام می‌شود. طراحی داخلی شامل نقشه‌کشی و طراحی فضاهای داخلی با درنظر گرفتن کارایی، زیبایی‌شناسی و تجربهٔ کاربری است. طراحان داخلی ــ با انتخاب عناصری، چون رنگ و طرح، مواد و مصالح، مبلمان و نورپردازی ــ فضایی کاربردی، زیبا و متناسب با نیاز کاربر ایجاد می‌کنند. این فضاها می‌توانند متعلق به منازل، ادارات، رستوران‌ها، هتل‌ها و دیگر فضاهای داخلی باشند.

‌

۴. برنامه‌ریزی شهری:^[35]

urban planning. طراحی و تنظیم مقررات استفاده از فضاهای شهری است که به شکل فیزیکی، زیرساخت‌ها، کارکردهای اقتصادی و تأثیرات اجتماعیِ محیط شهر ــ و همچنین مکان‌یابی فعالیت‌های مختلفی که در آن جریان دارد ــ می‌پردازد. این رشته ضمن لحاظ کردن عوامل مختلفی همچون کاربری زمین، حمل‌ونقل، محیط‌زیست و عدالت اجتماعی، با تلفیق اصول مهندسی، معماری، علوم اجتماعی و سیاست‌گذاری، به‌دنبال بهبود کیفیت زندگی شهروندان و توسعهٔ پایدار شهرهاست.

‌

۵. طراحی شهری:^[36]

urban design. فرایندی مشارکتی است که، با ترکیب معماری، برنامه‌ریزی شهری و مهندسی، فضاهای شهری ــ مانند خیابان‌ها، ساختمان‌ها، و مکان‌های عمومی ــ را، با درنظر گرفتن دیدگاه‌های مختلف شهروندان، برای زندگیِ بهتر شکل می‌دهد. هدف از این فرایندْ ایجاد محیط‌هایی است که پاسخ‌گوی خواست‌ها و نیازهای همهٔ اعضای جامعه باشد. طراحانِ شهری پایداری، کارایی و زیبایی‌شناسی را لحاظ می‌کنند تا شهرهایی بسازند که هم زیبا و هم مناسب زندگی انسان‌ها باشند.

‌

۶. طراحی محیطی:^[37]

environmental design. ادغام معماری سبز، برنامه‌ریزی شهری و معماری منظر، در تدوین طرح‌ها، برنامه‌ها، و سیاست‌ها ــ برای ایجاد محیط‌ها و محصولاتی هماهنگ و سازگار با محیط‌زیست ــ است. طراحان محیطیْ پایداری، کارایی، زیبایی‌شناسی و ملاحظات فراوان دیگری ازاین‌دست را درنظر می‌گیرند تا برقرارکنندهٔ تعادل و همزیستی با طبیعت باشند.

‌

۷. طراحی داخلی و فضاها:

^[38]

interior and spatial design. ترکیب عناصری از طراحی داخلی، نگاشتاری، و صنعتی ــ برای خلق محیط‌هایی کاربردی و مطلوب به‌لحاظ زیبایی‌شناختی ــ را گویند.

‌

طراحی تعامل و تجربه^[39]منابع دیگری طراحی تعامل و تجربه (interaction and experience design) را با نام «طراحی کاربرمحور» (user-centered design) نیز دسته‌بندی … Continue reading

۱. طراحی تجربهٔ کاربری: رشته‌ای که به‌دنبال راه‌حل‌های طراحانهٔ کاربرمحور و کاربردپذیر است^[40]

user-centered and usable design. تا تعامل بین کاربران و محصولات را ساده و بهینه کند. بهبود کیفیت تجربهٔ کلی‌ای که کاربران در ارتباط با یک محصول یا خدمت دارند هدف اصلی طراحی تجربهٔ کاربری است، به‌طوری‌که خواست‌ها، نیازها، و رفتارهای کاربر، طی فرایند طراحی، از اولویت برخوردار باشند؛ چیزی که درنهایت به افزایش رضایت مشتری می‌انجامد.

‌

۲. طراحی واسط کاربری: طراحی واسط کاربری فرایندی است که در آن طراحان، با استفاده از اصول طراحی، واسط‌هایی دیداری و نرم‌افزاری بین انسان و ماشین ایجاد می‌کنند. درواقع، بخشی از طراحیِ تجربهٔ کاربری است که بر جنبهٔ تصویری و تعامل کاربر با محصول تمرکز دارد. طراحانِ واسط کاربری تلاش می‌کنند تا با ایجاد یک واسط زیبا و کارآمد، تجربهٔ آسان و خوشایندی را برای کاربران فراهم کنند. کاربر ازطریق این واسط‌هاست که با محصولات دیجیتال، مانند وبگاه‌ها و برنامه‌های رایانه‌ای، سروکار پیدا می‌کند.

‌

۳. طراحی خدمت: فرایندی جامع و مشارکتی برای برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی افراد، زیرساخت‌ها، ارتباطات، و مؤلفه‌های اساسی خدمات است که با هدف ایجاد ارزش برای هردو طرفِ گیرنده و ارائه‌دهندهٔ خدمت، در تمام طول دورهٔ حیاتش، به‌کار می‌رود. این رهیافت، با تمرکز بر تجربهٔ کاربری، به طراحی و مدیریت فرایندها، فناوری‌ها و تعاملات مؤثر می‌پردازد به‌هدف آنکه بهترین تجربهٔ ممکن را برای کاربران فراهم آورد. از بانکداری و بهداشت گرفته تا دولت و تجارت الکترونیک، طراحی خدمت در صنایع مختلف کاربرد دارد و به سازمان‌ها کمک می‌کند تا در دنیای رقابتیِ امروز موفق‌تر عمل کنند و به اهداف راهبردی خود دست یابند.

‌

۴. طراحی بازی: فرایند ساختاریافته‌ای است که در آن طراحان، با تعریف دقیق قوانین، سازوکار‌ها و سامانه‌ها، برای کاربران تجربیاتی تعاملی ایجاد می‌کنند. بازی‌ها می‌توانند نه‌تنها سرگرم‌کننده، بلکه در خدمت اهداف آموزشی، ورزشی و آزمایشی ــ ازطریق شبیه‌سازی ــ طراحی شوند. اصول طراحیِ بازی، در قالب بازی‌وارسازی،^[41]بازی‌وارسازی (gamification) فنّاوری تعبیۀ مؤلفه‌های بازی در فعالیت‌های جدّی برای به میدان آوردن کاربران و حل … Continue reading اساس بسیاری از تعاملات دیجیتال امروزی را به خود اختصاص داده است و، با رهیافت‌هایی خلاقانه، در زمینه‌هایی مانند بازاریابی نیز کاربرد دارد. طراحان بازی عموماً به جنبه‌های مختلفی ازجمله نحوهٔ بازی، داستان‌‌پردازی و درگیرسازی بازیکن توجه دارند.^[42]

game design, with an emphasis on gameplay, storytelling, and player engagement.

‌

۵. طراحی تعامل:^[43]

interaction design (IxD). فرایند شکل‌دهی به تعامل انسان با محصول دیجیتال است. این رشته، با تمرکز بر تجربهٔ کاربری، به‌دنبال ایجاد واسط‌های کاربردپذیر و دسترس‌پذیری برای وبگاه‌ها، برنامه‌های کاربردی و نرم‌افزارهاست ــ که کاربران بتوانند در ارتباط با آن‌ها، با کمترین تلاش و بیشترین کارایی، به مقاصد خود دست یابند.

‌

دیگر رشته‌های طراحی: طراحی، از انواع خاص و تخصصی

علاوه بر رشته‌های نام‌آشنای طراحی، حوزه‌های تخصصی دیگری نیز وجود دارند که با رویکردی طراحانه به حل مسائل و خلق راهکارهای نوآورانه می‌پردازند. در این بخش، به مواردی از آن‌ها اشاره می‌شود:

‌

۱. طراحی راهبردی:^[44]

strategic design. به‌کارگیری اصول طراحی در چالش‌های راهبردی و سامانه‌ایِ کسب‌وکار و تصمیم‌گیری است. طراحی راهبردی، برای نوآوری، رهیافتی انسان‌محور دارد که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا، با شناسایی فرصت‌های جدید و ایجاد یک دیدگاه مشترک، به ایجاد محصولات و خدماتی بپردازند که واقعاً نیازهای کاربران را برآورده کنند و ارزش‌آفرین باشند. عده‌ای طراحی راهبردی را اوج تکاملِ طراحی در قرن بیست‌ویکم می‌دانند که، با تمرکز بر ایجاد تغییرات مثبت و پایدار در سازمان‌ها و توسعاً جامعه، فراتر از بهبود تجربهٔ کاربری حرکت می‌کند و با درنظر گرفتن کل سامانه و تأثیرات آن بر محیط، به‌دنبال ایجاد ارزش‌های جدید و فرصت‌های نوآورانه است.

‌

۲. طراحی سازمانی:^[45]طراحی سازمان (organization design) یا طراحی سازمانی (organizational design) دو اصطلاح‌اند که به مفهوم مشترکی ارجاع دارند؛ اولی را … Continue readingعبارت است از سامان‌دهی نقش‌ها، نظام‌ها و فرایندهای درونی یک سازمان، به‌طوری‌که با چشم‌انداز و راهبردهایش همسو باشد. فرایند کلی این کار شامل تعیین نحوهٔ تقسیم وظایف، اعطای اختیارات، انتقال اطلاعات و ارتباطات درون‌سازمانی است. این فرایند هم به جنبه‌های فنی و هم به عملکرد نیروی انسانی معطوف است، و در جهت بهبود هردو می‌کوشد. هدف آن ایجاد ساختاری کارآمد و انعطاف‌پذیر است، تا بازده‌ها را بهبود دهد، تصمیم‌گیری‌ها را ارتقا بخشد، و همکاری‌ها را تقویت کند. با طراحی سازمانی، ساختار سازمان به‌گونه‌ای شکل می‌گیرد که تحقق اهداف راهبردی را میسر کند و در آن ــ برای مواجهه با شرایط متغیر ــ آمادگی به‌وجود آورد. طراحی سازمانی از روش‌شناسیِ گام‌به‌گامی برخوردار است که، با شناسایی اختلالات موجود در جریان کار، رویه‌ها، ساختارها و سامانه‌ها، آن‌ها را با واقعیت‌ها و اهداف تجاری حاضر همساز می‌کند و سپس به تدوین برنامه‌هایی برای پدید آوردن تغییراتی جدید می‌پردازد

‌

۳. طراحی تجربه:^[46]

experience design. خلق تجربه‌های چندحسی منسجم و معناداری در محصولات، خدمات و تعاملگاه‌های مختلف کاربری^[47]تعاملگاه (touchpoint) به هرگونه تعامل یا برخوردی گفته می‌شود که می‌تواند بر ادراک و احساسات مشتری نسبت‌به ویژند … Continue reading را گویند. رونالد جونز^[48]

Ronald Jones (1952-2019). هدف طراحی تجربه را «پیش‌بینی آنچه روی خواهد داد، تأثیرگذاری بر تلقی و استنباط، تغییر رفتار افراد، و همچنین اقناع، تحریک، آگاه‌سازی، رؤیابخشی، و سرگرم کردنشان» توصیف می‌کند. او همچنین می‌گوید که این کار مستلزم هم‌افزایی مساعد رشته‌ها، ایده‌ها، روش‌ها و نظریه‌ها با یکدیگر است. ‹طراحی تجربهٔ کاربری› یک دغدغه دارد؛ آن‌هم اینکه استفاده از یک محصول تا چه اندازه آسان و مطلوب است، اما ‹طراحی تجربه› بام گسترده‌‌تری دارد و تمام جنبه‌های مسیر کاربر را از نخستین مواجهه و استفاده، تا خرید و فراتر از آن شامل می‌شود.

‌

۴. طراحی یا مدیریت فرایند کسب‌وکار:^[49]

business process management (BPM) or business process design (BPD). طراحی و بهینه‌سازی رویّه‌ها و فرایندهای مختلفِ کاری است که به‌هدف بهبود کارایی و بهره‌وری انجام می‌شود. این رشته، با رهیافتی جامع و سامانمند، به طراحی، اجرا و بهبود مستمر فرایندهای مقرر یا موجود سازمان می‌پردازد و با بهره‌گیری از شیوه‌ها و ابزارهای مختلف، به کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت خدمات کمک می‌کند.

‌

۵. طراحی ردِگان‌شناسی:^[50]

taxonomy design. بر ایجاد ‌نظام‌های طبقه‌بندی و چهارچوب‌هایی برای سازمان‌دهی و تحلیل اطلاعات پیچیده تمرکز دارد. این نظام‌ها به درک بهتر، بازیابی آسان‌تر و استفادهٔ مؤثرتر از اطلاعات کمک می‌کنند. «ردِگان‌شناسی» به معنای رده‌بندی سلسله‌مراتبی و ساخت‌یافته‌ای از مفاهیم است. با استفاده از ردگان‌شناسی، می‌توان مفاهیم را برچسب‌گذاری و مرتب کرد تا منابع و کارایی‌ها به‌راحتی قابل یافتن، درک و استفاده باشند.

‌

۶. طراحی غذا:^[51]

food design. یک فرایند خلاقانه، سنجیده و میان‌رشته‌ای است که ــ با تلفیق اصول طراحی، علوم غذایی و علوم اجتماعی ــ به‌دنبال بهینه‌سازی و ایجاد تغییرات پایدار در سامانه‌های غذایی و ارتقای سلامت و تجربهٔ مصرف‌کننده است. این رشته، با درنظر گرفتن تمامی مراحل مرتبط با غذا ــ از تولید، تأمین، نگهداری، حمل‌ونقل، آماده‌سازی، توزیع و مصرف گرفته تا دفع ــ درپی آن است که، با پیشنهاد راهکارهای نوآورانه‌ای در هر مرحله، به بهبود کیفیت زندگی انسان و محیط‌زیست کمک کند. طراحی غذا نه‌تنها به هرآنچه مربوط به خوردن و خوراک است، بلکه به مسائل اجتماعیِ مرتبطشان ــ مانند دسترسی به غذا، عدالت غذایی و فرهنگ غذایی ــ نیز می‌پردازد.

‌‌

ملاحظه

عنایت داشته باشید که این دسته‌بندیْ قطعی، مطلق و فراگیر نیست. هم‌پوشانی‌هایی میان رشته‌های نام‌برده وجود دارد و بعضی از رشته‌ها، در منابع مختلف، با نام‌هایی متفاوت، یا در دسته‌هایی دیگر معرفی شده‌اند؛ و، از همه مهم‌تر، از همه مهم‌تر، شاهدیم که پیوسته تخصص‌هایی جدید در حال ظهورند. به‌هرروی، نباید فراموش کرد که دسته‌بندی رشته‌های طراحی، و احتمالاً دامنهٔ شمول و تعریف هریک از آن‌ها، پیوسته و ناگزیر، با رهیافت و مختصاتی منعطف به زمان و اَبَرانگاره‌هایش^[52]اَبَرانگاره (paradigm) مجموعه‌ای منسجم از مفروضات حاکم بر ادراک ما از موضوعی خاص در یک دورهٔ زمانی مشخص است. ــ … Continue reading همراه بوده، هست، و خواهد بود.

‌

مآخذ:

• واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، https://farhangestan.toolforge.org.
• Allen, Roger K. “What Is Organizational Design?” Center for Organizational Design. Accessed October 7, 2024. https://centerod.com/2012/02/what-is-organizational-design/.
• American Society of Landscape Architects. “What Is Landscape Architecture?” Accessed July 30, 2024. https://www.asla.org/aboutlandscapearchitecture.aspx.
• “Architecture.” Encyclopaedia Britannica. Accessed August 6, 2024. https://www.britannica.com/topic/architecture.
• Burchell, Denise. “What Is Strategy Design & Why Does It Matter?” Salesforce UX on Medium. Last modified October 12, 2021. https://medium.com/salesforce-ux/what-is-strategy-design-why-does-it-matter-75aa56267299.
• Burton, Richard M., Børge Obel, and Dorthe Døjbak Håkonsson. Organizational Design: A Step-by-Step Approach. 3rd ed. Cambridge: Cambridge University Press, 2020.
• Calver, Giles. What is Packaging Design?. Switzerland: RotoVision SA, 2007.
• Council of Fashion Designers of America. “What Is Fashion Design?” Accessed May 21, 2024. https://www.cfdacouncil.com/what-is-fashion-design.
• Cunningham, William P. “Environmental Design.” In Encyclopedia.com. Accessed August 15, 2024. https://www.encyclopedia.com/environment/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/environmental-design.
• Design Institute of Australia. “Design Disciplines.” Accessed May 21, 2024. https: //www.design.org.au/disciplines.
• Designative. “What Information Design?” Accessed August 6, 2024. https://www.designative.info/about/what-is-information-design/.
• Diksha, Mipl. “Advancements in Automotive and Aerospace Systems Engineering.” Give Engineering. Accessed August 27, 2024. https://www.give-engineering.com/advancements-in-automotive-and-aerospace-systems-engineering/.
• “Game Design.” Wikipedia. Last modified July 28, 2024. Accessed August 6, 2024. https://en.wikipedia.org/wiki/game_design.
• Ganslandt, Rüdiger, and Harald Hofmann. Handbook of lighting design. (Berlin: Verlag Vieweg, 1992).
• Gartner. “Business Process Management (BPM).” Gartner Information Technology Glossary. Accessed August 15, 2024. https://www.gartner.com/en/information-technology/glossary/business-process-management-bpm.
• Grauer, Perrin. “What’s the Difference Between Communication Design, Visual Communication Design, and Graphic Design?” Emily Carr University News, February 12, 2020. https://www.ecuad.ca/news/2020/whats-the-difference-between-communication-design-visual-communication-design-and-graphic-design.
• Grand Canyon University. “What Is Communication Design?” GCU Blog, October 9, 2023. https://www.gcu.edu/blog/language-communication/what-communication-design.
• Humble, Jeff. “What Is Strategic Design?” The Fountain Institute. Last modified April 7, 2023. https://www.thefountaininstitute.com/blog/what-is-strategic-design.
• Industrial Designers Society of America. “What Is Industrial Design?” IDSA. Accessed August 15, 2024. https://www.idsa.org/about-idsa/advocacy/what-industrial-design.”
• Interaction Design Foundation. “Color Theory.” IxDF. Accessed August 12, 2024. https://www.interaction-design.org/literature/topics/color-theory.
• Interaction Design Foundation. “Graphic Design.” IxDF. Accessed August 6, 2024. https://www.interaction-design.org/literature/topics/graphic-design.
• Interaction Design Foundation. “Product Design.” IxDF. Accessed August 6, 2024. https://www.interaction-design.org/literature/topics/product-design.​​
• Interaction Design Foundation. “UI Design.” IxDF. Accessed August 6, 2024. https://www.interaction-design.org/literature/topics/ui-design.
• International Council of Design. “The Design Disciplines.” Accessed May 21, 2024. https: //www.theicod.org/en/professional-design/what-is-a-designer/design-disciplines.
• Khaled Nabil, Al Momani. “Characteristics of Design as an Academic and Creative Discipline.” In Questions of Expertise in Culture, Arts and Design, 294–98. KnE Social Sciences 4 (11), 2020, 294–298. https: //doi.org/10.18502/kss.v4i11.7560.
• Lauer, Daniela, Christopher Lewis, and Rajnikant Gupta. “What Are the Key Skills and Tools for Communication?” LinkedIn Advice. https://www.linkedin.com/advice/0/what-key-skills-tools-communication.
• Linearity. “Motion Design.” Linearity.io. Accessed August 6, 2024. https://www.linearity.io/blog/motion-design/.
• McGill University. “Types of Engineering Design.” Accessed August 6, 2024. https://www.mcgill.ca/engineeringdesign/step-step-design-process/design-definitions-and-terminology/types-engineering-design.
• Moschini, Francesca. “What is Food Design? A Description of the 14 Food Design Sub-disciplines and How These Intersect.” August 2023. https://www.researchgate.net/publication/377951005_WHAT_IS_FOOD_DESIGN_A_description_of_the_14_Food_Design_sub-disciplines_and_how_these_intersect.
• National Assessment Governing Board. “‌B. Engineering Design.” Accessed August 6, 2024. https://www.nagb.gov/naep-subject-areas/technology-and-engineering-literacy/framework-archive/2014-technology-framework/toc/ch_2/design/design2.html.
• Pester, Courtney. “WTF is a UX Designer?” Bootcamp. Last modified September 28, 2020. https://bootcamp.uxdesign.cc/wtf-is-a-ux-designer-486103bf248a.
• Ryan, Chirryl-Lee. “UX and Experience Design: What’s the Difference?” Medium. Accessed August 6, 2024. https://medium.com/@chirrylleeryan/ux-and-experience-design-whats-the-difference-bde8eaa67f21.
• Service Design Network. “What is Service Design?” SDN. Accessed August 5, 2024. https://www.service-design-network.org/about-service-design.
• Teo, Yu Siang. “What is Interaction Design?” Interaction Design Foundation. Last modified March 1, 2024. Accessed August 6, 2024. https://www.interaction-design.org/literature/article/what-is-interaction-design.
• Urban Design Lab. “What is Urban Design?” Accessed August 6, 2024. https://urbandesignlab.in/what-is-urban-design/.
• UX Methods. “Taxonomy Design.” UX Methods. March 6, 2022. https://uxmethods.org/method/TaxonomyDesign.
• WBDG – Whole Building Design Guide. “Design Disciplines.” Accessed May 21, 2024. https: //www.wbdg.org/design-disciplines.
• “Urban Planning.” Encyclopaedia Britannica. Accessed September 4, 2024. https://www.britannica.com/topic/urban-planning.
• Wikipedia. “Outline of Academic Disciplines.” Last modified August 03, 2024. https: //en.wikipedia.org/wiki/Outline_of_academic_disciplines.
• Williams, Katherine and Jenna Clayton. “Textile Design: Definition & History.” Study.com. Accessed August 27, 2024. https://study.com/academy/lesson/textile-design-definition-history.html.
• Wilson, Jacquie. Handbook of Textile Design. Cambridge: Woodhead Publishing Ltd, 2001.
• Woźniczko, Maciej. “Packaging Design.” Packhelp. Accessed August 21, 2024. https://packhelp.com/en-us/packaging-design/.

‌

—

مؤلف و ویراستار: علیرضا راستین کیا | Alireza Rastin Kia