طراحی در مقابل هنر: غایت، تمایز و هم‌پوشانی

این دومین جستار از مجموعهٔ طراحی‌شناسی است.^[1]طراحی‌شناسی (designology) پروژه‌ای است که به تبیین مفهوم طراحی، حیطه‌های شمول و عدم شمول آن، رفع شبهات لفظی و فنی، … Continue reading

آیا طراحی و هنر از یک قماش‌اند؛ با یکدیگر هم‌خانواده‌اند؛ یا تفاوت جدی و بنیادینی دارند؟ شاید بد نباشد اگر سخن را با نمونه‌هایی از طراحی و هنر آغاز کنیم. به این مثال‌ها توجه کنید:

ــ طراحی: یک گوشی هوشمند، یک صندلی ارگونومیک، یک وبگاه کاربرپسند.

ــ هنر: یک نقاشی از ون‌گوگ،^[2]

Vincent van Gogh (1854-1890). یک مجسمه از میکل‌آنژ،^[3]

Michelangelo (1475-1564). یک چیدمان انتزاعی از یایویی کوساما.^[4]

Yayoi Kusama (born 1929).

‌
برخی ممکن است تفاوت میان طراحی و هنر را تمایزاتی جزئی، اندک و ظریف بدانند، اما لازم است بدانیم که این دو اساساً باهم اهداف و رویکردهای متفاوتی دارند. اگرچه طراحی و هنر هردو واجد خاصیتی خلاقانه‌اند، ولی از یک جنس نیستند. طراحی اساساً یک فرایند حل مسئله محسوب می‌شود که بر کارایی و کاربردپذیری^[5]

functionality and usability. متمرکز است. کار طراحان با قیود و الزامات خاصی انجام می‌پذیرد و هدفشان خلق راه‌حل‌هایی برای رفع نیازهای مشخص است. این نیازها می‌توانند شامل طراحی محصولات، سامانه‌ها، واسط‌های کاربری^[6]واسط یا میانای کاربری (user interface) به سامانۀ نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری میان کاربر و رایانه گفته می‌شود که کاربر … Continue reading یا تجربه‌ای باشد که کفایت، راحتی و رضایت کاربر را افزایش می‌دهد. به‌عنوان مثال، از طراح برمی‌آید صندلی ارگونومیکی بسازد که وضع قرارگیری صحیح بدن را تضمین می‌کند، یا می‌تواند واسط کاربری وبگاهی را طراحی کند که ناویدن^[7]ناویدن (navigate) گشتن در جهانْ‌وب، با دنبال کردن مسیرهای اَبَرمتنی از سندی به سند دیگر، در رایانه‌های مختلف را … Continue reading در آن آسان باشد. موفقیت یک طراحی اغلب با میزان عملکرد مثبت آن در رسیدن به کارکرد مطلوب و برآورده کردن انتظارات کاربر سنجیده می‌شود.

‌

برعکسِ طراحی، هنر در درجهٔ اول، به بیان شخصی یا جمعی می‌پردازد. هنرمندان آثاری خلق می‌کنند که برانگیزانندهٔ تفکری، القاکنندهٔ احساسی، یا انتقال‌دهندهٔ پیامی هستند، بی‌آنکه نیازی به پایبندی به قیود کارکردی داشته باشند. هنر بیشتر مرتبط با دیدگاه هنرمند و تأثیر هیجانی، احساسی یا فکری‌ای است که بر مخاطب می‌گذارد. یک نقاشی، مجسمه یا چیدمان هنری ممکن است به کاوشی درزمینهٔ موضوعات پیچیده‌ای نظیر هویت، جامعه، زیبایی یا هستی‌گرایی^[8]

existentialism. بپردازد. برخلاف طراحی ــ که هدف عملی مشخصی دارد ــ هدف هنر ممکن است مبهم، و مستعد تأویل‌ و تفسیر باشد. هنر با نفوذ به ژرفای وجود انسان و غنی‌سازی تجربهٔ او ازطریق زیبایی‌شناسی و مفاهیم عمیق است که الهام‌بخش، چالش‌برانگیز و ارزشمند می‌شود.

‌

فرایند و روش خلق اثر نیز در طراحی و هنر تفاوت چشمگیری باهم دارند. طراحی رهیافتی نظام‌مند را در پیش می‌گیرد که اغلب شامل پژوهش، برنامه‌ریزی و آزمون‌های تکرارشونده^[9]

iterative testing. است. طراحان قاعدتاً با سفارش‌دهندگان یا ذی‌نفعان سروکار دارند، همچنین بازخورد کاربران را مدنظر قرار می‌دهند و برای اینکه محصول نهایی مطابق معیارهای ویژه‌ای باشد، در آن تغییراتی اعمال می‌کنند. این فرایند معمولاً مشارکتی و چندرشته‌ای است و در آن از دانش و بینش حوزه‌های مختلفی، چون روان‌شناسی، مهندسی و بازاریابی، استفاده می‌شود. از سوی دیگر، خلق اثر هنریْ فرایندی به‌‌نسبت انفرادی و درون‌نگرانه دارد. در ژرفای وجود هنرمند، چشمه‌ای جوشان از الهامات شخصی، انعکاسات فرهنگی، و نوآوری‌هایی در وادی مواد و روش‌ها نهفته است. خلق اثر هنری کمتر تحت‌تأثیر قیود و الزامات است. در قلمرو هنر، هنرمند، با رهایی از قیدوبندهای بیرونی، در اقیانوس مواج انگیزه‌های درونی و کاوش‌های خلاقانه غوطه می‌خورد.

‌

نحوهٔ برقراری ارتباط با مخاطب نیز در طراحی و هنر تفاوت اساسی دارد. طراحی به‌قصد ارتقای کیفیتِ زندگی روزمرهٔ انسان‌ها، و تمرکز بر نیازها و مسائل مخاطبانِ هدف، به ارائهٔ راه‌حل‌های کاربردی و خلاقانه می‌پردازد. کاربران، در تعاملی مستقیم و ملموس با محصول طراحی، از مزایای کاربردی آن در زندگی روزمره‌شان بهره‌مند می‌شوند. برعکس، هنر دریچه‌ای به ژرفای اندیشه و احساس می‌گشاید و مخاطب را به سِیری تأمل‌برانگیز در عالَم خلاقیت و معنایابی دعوت می‌کند. هر اثر هنری دریچه‌ای به‌سوی دنیای منحصربه‌فرد مخاطب می‌گشاید و او را به سفری شخصی در کشف معانی و برداشت‌های خود از اثر دعوت می‌کند. هنر، با برانگیختن طیف وسیعی از احساسات و به‌چالش کشیدن ذهن، مخاطب را به تأنی و تأمل وامی‌دارد ــ اغلب بدون آنکه ضرورتی به برخورداری از هدفی کاربردی در خود ببیند.

‌

برای مقایسه، طراحی را به‌مانند ساختن پلی درنظر بگیرید که کمک می‌کند با آن از نقطه‌ای به نقطهٔ دیگر برسید. به این قیاس، هنر به‌مانند ساختن یک قلعهٔ شنی است ــ خلاقانه، معنی‌دار و هیجان‌انگیز، که لزوماً کاربردی نیست. البته بین طراحی و هنر ممکن است هم‌پوشانی‌هایی نیز وجود داشته باشد. برخی از طراحی‌ها می‌توانند بسیار هنرمندانه باشند ــ مانند صندلی‌ای که ظاهری چشم‌نواز دارد. برخی از آثار هنری هم می‌توانند کاملاً کاربردی باشند ــ مانند تابلوی نقاشی‌ای که فضای اتاق را روشن‌تر می‌کند. اما به‌طور کلی، تمایز بین طراحی و هنر در هدف اصلی یا غایت آن‌ها نهفته است: سودمندی و کاربردگرایی در مقابل بیانگری و هیجان‌نمایی.

‌

خلاصه اینکه، اگرچه طراحی و هنر هردو با خلاقیت و زیبایی‌شناسی سروکار دارند، اما ــ در اهداف، فرایندها، روش‌شناسی‌ها، و شیوهٔ ارتباط با مخاطب ــ از هم متمایزند. تمرکز طراحی همواره بر کارایی و حل مسئله در چهارچوبی معین است، درحالی‌که هنر بازتابی از احساسات و اندیشه‌های فردی و اجتماعی است ــ که فارغ از قیدوبندهای کاربردی عمل می‌کند. این تفاوت‌ها نشان از اهمیت منحصربه‌فرد هر یک از آن‌ها دارد و نباید فراموش کرد که هردوشان نقشی ارزشمند در غنی‌سازی فرهنگ و تجربهٔ انسانی ایفا می‌کنند.

‌

مآخذ:

• • Ambrose, Gavin, and Paul Harris. Basics Design: Design Thinking. Lausanne: AVA Publishing SA, 2010.
  • American Institute of Graphic Arts (AIGA). “What is Design?” Accessed May 30, 2024. https://www.aiga.org/what-is-design.
  • Lisefski, Benek. “The Truth about Art vs Design.” UX Collective. May 07, 2019. https://uxdesign.cc/the-truth-about-art-vs-design-c9a616de828.
  • Peicheva, Iva. “Art vs. Design: Understanding the Differences.” Toptal. Accessed May 28, 2024. https://www.toptal.com/designers/creative-direction/art-vs-design.
  • Toptal Design Blog. “Art vs Design: Is There a Difference?” March 21, 2016. https://www.toptal.com/designers/product-design/art-vs-design.
  • Trochut, Alex. “The Difference between Art and Design.” Creative Bloq. May 13, 2016. https://www.creativebloq.com/graphic-design/difference-between-art-and-design-51620336.
  • Turke, Emre S. “Art vs Design: What’s the Difference.” Medium. July 7, 2023. https://medium.com/@emresnturke/art-vs-design-whats-the-difference-fb8fe47c865e.

‌

—

مؤلف و ویراستار: علیرضا راستین کیا | Alireza Rastin Kia