طراحی در مقابل تزیین: تفاوت‌هایی بر مدار آفرینش زیبایی

این پنجمین جستار از مجموعهٔ طراحی‌شناسی است.^[1]طراحی‌شناسی (designology) پروژه‌ای است که به تبیین مفهوم طراحی، حیطه‌های شمول و عدم شمول آن، رفع شبهات لفظی و فنی، … Continue reading

لابد شما هم تابه‌حال بسیار دیده‌اید و شنیده‌اید که برای لاک زدن ناخن، چیدن و آراستن سفره، ویترین، گل، صحنه، و کارهایی این‌چنین از لفظ «طراحی» یا «دیزاین» استفاده می‌شود. شباهت نسبی تزیین و طراحی بسیاری را به اشتباه می‌اندازد، اما این دو ــ در مواجهه با فضاها و مصنوع‌ها ــ نقش‌های متمایزی از یکدیگر ایفا می‌کنند.

‌

طراحیْ فرایند خلق یک شیء یا فضای کاربردی و زیبا ــ از ایده تا انتها ــ است، و رهیافت جامعی دارد که دربرگیرندهٔ درک نیازهای کارفرما، طراحی فضا، انتخاب مصالح، و کاربست عناصر مختلفی همچون نورپردازی، مبلمان و ترکیب رنگ‌هاست. طراحان، هنگام خلق فضاها یا اشیاء، به ساختار کلی، ارگونومی، کاربردپذیری و نحوهٔ مواجهه و تعامل افراد با آنچه در حال طراحی‌اش هستند می‌اندیشند. طراحی اساساً با حل مسئله و کارایی تعریف می‌شود؛ به این هدف که محصول نهایی نه‌تنها زیبا، که کاربردی و پایدار^[2]طراحی پایدار (sustainable design) رهیافتی درزمینهٔ طراحی است که براساس استفادهٔ بهینه از منابع طبیعی، کاهش مصرف … Continue reading نیز باشد.

‌

از سوی دیگر، آرایه‌گری^[3]

آرایه‌گری (decoration) هنر تزیین فضاها، مکان‌ها، یا اشیاء است. ــ واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی. یا تزیین عمدتاً بر آراستن و زینت‌بخشی تمرکز دارد، و شامل برگزیدن و کنار هم گذاشتن مبلمان و رنگ‌ها، و افزودن عناصری همچون آثار هنری، لوازم تزیینی^[4]تزیینی (decorative) اصطلاحی است برای توصیف آن‌گونه هنری که مناسب برای فضای خاص و هماهنگ با طرز آرایش و سبک اشیای … Continue reading و منسوجات است. از منظری، تزیین بخش مهمی از فرایند طراحی به‌حساب می‌آید، اما واپسین مرحلهٔ آن، و معمولاً کاری است که به‌قصد زیباتر کردن و بهبود بخشیدن به فضایی ‹کاربردی› و ‹به‌درستی برنامه‌ریزی‌شده› انجام می‌شود. آرایه‌گران تمرکزشان را معطوف به ایجاد حس‌وحال یا زیباییِ مبتنی بر سلیقه‌ای خاص می‌کنند و اغلب، با به‌روز کردن یا دگرگون ساختن ظاهرِ فضاهای موجود، بدون ایجاد تغییرات اساسی و ساختاری، به هدف خود دست می‌یابند.

‌

تزیین چیست؟

تزیین، یا آرایه‌گری، به معنای آراستن و زیباتر کردن فضاها یا اشیاء است و به فرایندِ افزودن عناصری به یک شیء یا فضا، برای افزایش جذابیت دیداری‌اش گفته می‌شود، بدون اینکه لزوماً کارکرد یا ساختارِ اصلی آن را تغییر دهد یا در آن دخل‌وتصرفی کند. تلاشی است تا ــ با افزودن جزئیاتی ازقبیل آرایه‌ها و آذین‌ها ــ^[5]آرایه یا آذین (decor) مجموعۀ اشیاء، اثاث و لوازمی است که برای آرایش محلی به‌کار می‌رود. ــ واژه‌های مصوب … Continue reading کاری کند که چیزی، و یا جایی، گیراتر به‌نظر برسد، یا واجد حال‌وهوای خاصی شود.

‌

در این کار، می‌توان از مواد، رنگ‌ها، الگوها و اشیاء زینتی گوناگونی، برای ایجاد یک جلوهٔ تصویری مطلوب، بهره گرفت. تزیین عموماً بر محور سبک‌پردازی، آرایه‌گری و بهبود جاذبهٔ دیداری استوار است.

برای مثال، در تزیینات داخلی، مبلمان، پارچه‌ها و لوازم جانبی به‌دقت انتخاب می‌شوند تا جلوه و حس‌وحال ویژه‌ای در یک اتاق ایجاد شود. تزیینات اعیاد یا دیگر رویدادهای شاد هم می‌تواند شامل چراغ‌ها، آذین‌ها و سایر اقلام تزیینی باشد که برای جشن گرفتن به‌کار می‌آیند.

‌

به‌طور خلاصه، جنبه‌های اساسی تزیین عبارت‌اند از:

ـــ تمرکز بر زیبایی‌شناسی: در تزیین، عناصر دیداری‌ای همچون نقش، الگو، بافت، رنگ، و دیگر آرایه‌ها و آذین‌ها در کانونِ اهمیت‌اند. به عبارتی مختصر: ایجاد جلوهٔ دیداری جذاب‌تر، با استفاده از عناصر زینتی گوناگون و توجه بیشتر به زیبایی ظاهری یک فضا، نسبت‌به کارایی آن.

ـــ ابتنا بر ترجیحات ذهنی: تزیین عملاً هیچ قانون مقرر و ثابتی را برنمی‌تابد. سلیقهٔ شخصی و مد روزْ راهنما و معیار افراد در این زمینه‌اند. در مواردی که سلیقهٔ مزبور تعریف متعینی پیدا می‌کند نیز تکلیف از این قرار است: هماهنگ‌سازی رنگ‌ها و دیگر عناصر، مطابق با سبک مدنظر.

ـــ بهبود فضاها/اشیاء موجود: هدف تزیین این نیست که ــ در فضاها و اشیاء ــ تغییری اساسی ایجاد کند، بلکه به‌دنبال بهبود دادن زیبایی و حس‌وحال دریافتی از آن‌هاست. تزیین بر استفاده از آرایه‌هایی برای ارتقای ظاهریِ آنچه هست تمرکز دارد و در این راستا حرکت می‌کند: تنظیم و آرایش عناصر، برای ایجاد فضایی متعادل و چشم‌نواز.
‌

تزیینات می‌توانند موقتی باشند، مانند آذین‌بندی‌های جشن‌ها؛ یا دائمی باشند، مانند نقش‌ونگارِ نمای ساختمان یا نصب تابلوهای نقاشی. از آن‌ها اغلب برای شخصی‌سازی محیط و به‌نمایش گذاشتن سبک زندگی و سلیقهٔ فردی استفاده می‌شود.

‌

تمایز میان تزیین و طراحی

تعیین مرز میان دو قلمرو تزیین و طراحی از گذشته بین طراحان، معماران و پژوهشگران موضوع بحث و مناقشه بوده است. به‌رغم آنکه این دو اصطلاح اغلب همسان درنظر می‌آیند و به‌جای یکدیگر به‌کار می‌روند، تفاوت‌های ظریفی بین آن‌ها وجود دارد. هم طراحی و هم تزیین بر جنبه‌های دیداری محیطِ اطراف ما تأثیر می‌گذارند، بااین‌حال، واقعیت آن است که اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند. با واکاوی دقیق، به تمایزات موجود میان این دو پی خواهیم برد.

‌

تزیین

ـــ بر افزایش جذابیت زیبایی‌شناختی یک فضا یا شیءِ موجود تمرکز دارد.

ـــ از آرایه‌ها و آذین‌ها، رنگ‌ها، بافت‌ها و الگوها، برای ایجاد حس‌وحالی خاص، استفاده می‌کند.

ـــ در انتخاب‌ها، سلیقه و مُد روز را اولویت قرار می‌دهد.

ـــ ممکن است موقتی یا دائمی باشد.

‌

طراحی

ـــ برای حل مسائل، راه‌حل‌های کاربردی و زیبا ارائه می‌دهد.

ـــ در کنار زیبایی‌شناسی، معطوف به عوامل دیگری همچون تجربهٔ کاربری، ارگونومی و کارایی است.

ـــ اغلب رهیافتی تحلیلی و متمرکز به حل مسئله دارد.

ـــ به‌دنبال راه‌حل‌های بلندمدت است.

‌

بایستی بدانیم، هرچند تزیین و طراحی هردو مبتنی بر زیبایی‌شناسی‌اند، اما تفاوت اساسی آن‌ها در وسعت و کارکردشان نهفته است. تمرکز تزیین، در درجهٔ اول، بر جاذبهٔ دیداری است، درحالی‌که طراحیْ نگاه و ملاحظات جامع‌تری دارد و کارایی، کاربردپذیری و پایداری را نیز دربر می‌گیرد.

اشتباه رایج در کاربرد واژگان ‹تزیین› و ‹طراحی›، به‌ویژه درزمینهٔ «طراحی داخلی»، نشان از ضرورت شناخت دقیق آن‌ها و بازشناسیِ مفهومشان از یکدیگر دارد.

طراحی و تزیینات داخلی

درک تفاوت میان طراحی داخلی^[6]

interior design. و تزیینات داخلی،^[7]

interior decoration. برای هر فردی که به حوزهٔ معماری و طراحی علاقه‌مند است، ضروری می‌نماید. این دو مفهوم از جهاتی با یکدیگر هم‌پوشانی دارند، اغلب یکسان انگاشته می‌شوند و اصطلاحاً درعوضِ یکدیگر به‌کار می‌روند، اما باید توجه داشت که ماهیت آن‌ها یکسان نیست و اساساً باهم متفاوت‌اند.
‌

طراحی داخلیْ توانایی طراحی فضای داخلی ساختمان است ــ طوری که هم زیبا، و هم برای کار و زندگی مناسب باشد. در مقابل، آرایه‌گری یا تزیینات داخلیْ بیشتر به چینش آلات و ادوات و آراستن فضا با عناصر تزیینی ــ برای ایجاد زیبایی به سبک و سلیقه‌ای خاص ــ مربوط می‌شود. به‌طور خلاصه، طراحان داخلی ممکن است تزیین کنند، اما از آرایه‌گران معمولاً طراحی برنمی‌آید، حتی اگر کسانی از کار ایشان با لفظ ‹دیزاین› یاد کنند.
‌

تعریف و دامنهٔ شمول طراحی و تزیینات داخلی

طراحی داخلی فرایندی شامل برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای فضاهای داخلی ــ با هدف ایجاد محیط‌هایی زیبا، کاربردی، و سازگار با نیازهای روان‌شناختی افراد ــ است. این حرفه با ترکیب دانش فنی، خلاقیت هنری و درک عمیق از رفتار انسان، به بهبود کیفیت زندگی در فضاهای داخلی کمک می‌کند. طراحی، برای خلق فضاهای کاربردی، دارای رهیافتی جامع و نظام‌مند است. این رهیافت نه‌تنها به جنبه‌های زیبایی‌شناختی، بلکه به جنبه‌های عملی نحوهٔ استفاده از محیط نیز توجه دارد. طراحی داخلی، با بررسی دقیق تأثیر عوامل مختلف، ازجمله نورپردازی، صوت‌شناسی، انتخاب مواد و سازمان‌دهی فضا، به خلق طرح و سپس محیط منسجم و کارآمدی می‌پردازد که، هم ازنظر زیبایی و هم ازنظر کارایی، مطلوب و رضایت‌بخش باشد.

‌

طراحان، با درک نیازهای ساکنان و تحلیل ویژگی‌های معماری فضا، مجموعه‌ای از عناصر و عوامل، نظیر سازه، جانمایی و کارایی، را با همدیگر لحاظ می‌کنند تا فضایی کاربردی و زیبا پدید آورند. برای این مقصود، طراحان بایستی آموزش دیده و دانش اندوخته باشند؛ چراکه لازم است با ضوابط ساخت‌وساز و مصالح مختلفْ آشنا، و از اصول طراحی آگاه باشند. طراحان با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای پیشرفتهٔ طراحیِ رایانه‌ای^[8]طراحی رایانه‌ای (CAD) استفاده از طیف وسیعی از ابزارهای مبتنی بر رایانه است که به طراحان و معماران و اشخاص … Continue reading نقشه‌ها و رسم‌های دقیقی تولید می‌کنند که به‌طور چشمگیری بر کاربردپذیری و زیست‌پذیری^[9]

usability and livability. فضاها تأثیر مثبت دارد.

‌

از سوی دیگر، آرایه‌گری یا تزیینات داخلی به معنای افزودن آرایه‌ها و عناصر تزیینی به فضا ــ برای زیبا و مطبوع‌تر کردن آن ــ است. تزیینات داخلی اغلب به‌دنبال ایجاد حس خوب و مواجهه‌هایی خوشایند و دلپذیر است و بیشتر به ظاهر و زیبایی فضاها می‌پردازد. در تزیینات داخلیْ آرایه‌گران، با استفاده از عناصر موجود، به ظاهر فضا زیبایی بیشتری می‌بخشند، بدون آنکه در طرح کلی و کارکردش تغییری ایجاد کنند. برای این منظور، تحصیلات دانشگاهی یا آموزش رسمی الزامی نیست. آرایه‌گران بیشتر به سلیقه و خلاقیت خود در انتخاب رنگ‌ها، سبک‌ها و وسایل مناسب اتکا می‌کنند. این کار شامل انتخاب و چیدمان مبلمان، تجهیزات، فرش، کف‌پوش، پرده و دیگر روکش‌ها و پوشش‌های داخلی، و همچنین استفاده از لوازم تزیینی، مانند تابلوها و مجسمه‌های هنری، برای ایجاد فضایی زیبا و گیرا می‌شود. از منظری هم، می‌توان کار آرایه‌گری را بخشی از فرایند گسترده‌تر طراحی به‌حساب آورد.

‌

شاخصه‌های تفاوت میان طراحی و تزیینات داخلی

کارایی درقبال زیبایی:

طراحی داخلی، با بررسی نیازها و نحوهٔ تعامل افراد با فضا، درپی خلق محیط‌هایی کاربردی و مناسب برای زندگی است. و آرایه‌گری، با استفاده از عناصر تزیینی، بر زیبایی دیداری محیط می‌افزاید، بی‌آنکه در ساختار کلی فضا دستی ببرد و دخل‌وتصرفی داشته باشد.

‌

تجربه و تحصیلات:

برای طراحی داخلی، داشتن تحصیلات و کسب مدرک دانشگاهی در این رشته، به‌منظور آشنایی با ضوابط و قواعد فنیِ ساخت‌وساز غالباً الزامی، و اغلب همراه با اخذ مجوزهای لازم است. اما آرایه‌گریْ هنری است^[10]هنرهای آذینی یا تزیینی (decorative arts) هنرهایی دیداری و کاربردی‌اند که به کمک آرایه‌ها، وسایل و آثار هنری، فضای … Continue reading که لزوماً نیاز به تحصیلات رسمی و مدرک دانشگاهی ندارد. آرایه‌گران اغلب براساس تجربه و ذوق شخصی خود عمل می‌کنند و ممکن است گواهی‌نامهٔ حرفه‌ای یا مدرک دانشگاهی نداشته باشند. مهارت‌های لازمِ این حرفه را می‌توان با گذراندن دوره‌های آموزشیِ کوتاه‌مدت یا تجربهٔ عملی به‌دست آورد. کار آرایه‌گران بیشتر بر روی جنبه‌های زیبایی‌شناختی و انتخاب عناصر تزیینی متمرکز است.

‌

ابزارها و شیوه‌ها:

طراحی، با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی، نقشه‌ها و رسم‌های دقیق تولید می‌کند. در آرایه‌گری یا تزیین، زیبایی‌شناسی و خلاقیت ــ بر دانش فنی و استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی ــ اولویت دارد.

‌

خلاصه اینکه، طراحی و تزیینات داخلی دو رشتهٔ مرتبط اما مجزا هستند، که اهداف و پیش‌نیازهای متفاوتی دارند و هریک به شیوهٔ خود در زیباتر ساختن فضاها مؤثرند. طراحی داخلی فرایندی جامع‌تر و ساختارمندتر است که شامل برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای فضاهای داخلی با هدفِ برآوردن نیازهای کاربران می‌شود. و تزیینات داخلی فعالیت محدود و شاید خلاقانه‌تری است که بر افزایشِ زیباییِ دیداریِ فضا با استفاده از عناصر تزیینی تمرکز دارد. اولویت طراحْ آفرینش فضاهای کاربردی است تا زندگی روزمره را سهولت بخشد، درحالی‌که آرایه‌گر به‌دنبال زیباسازی فضاهای موجود است، تا محیط کار و زندگی را مطبوع‌تر کند.

‌

مآخذ:

• دایرۃالمعارف هنر (سه‌جلدی). رویین پاکباز. تهران: فرهنگ معاصر، ۱۳۹۵.
• واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، https://farhangestan.toolforge.org/static/searchform.html.
• American Society of Interior Designers. “What is the Difference between a Designer and a Decorator?” Accessed July 28, 2024. https://cacnv.asid.org/resources/designer-vs-decorator.
• Ambrose, Gavin, and Paul Harris. Basics Design: Design Thinking. Lausanne: AVA Publishing SA, 2010.
• America’s Waterway Watch. “What is The Difference between Design and Decorating?” Accessed July 30, 2024. https://www.americaswaterwaywatch.org/art/what-is-the-difference-between-design-and-decorating.
• Encyclopaedia Britannica. “Interior Design.” Accessed July 30, 2024. https://www.britannica.com/summary/interior-design.
• Flanagan, Lauren. “Interior Designer vs. Interior Decorator: Learn the Subtle and Significant Differences Between These Professions.” The Spruce. Last modified April 9, 2024. https://www.thespruce.com/interior-design-vs-interior-decorating-1976740.
• Interaction Design Foundation. “Sustainable Design.” Accessed July 29, 2024. https://www.interaction-design.org/literature/topics/sustainable-design.
• Merriam-Webster. “Decoration.” Merriam-Webster.com. Accessed July 30, 2024. https://www.merriam-webster.com/dictionary/decoration.
• Pile, John F. Interior Design. 4th ed. Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall, 2007.
• U.S. General Services Administration. “Sustainable Design.” Accessed July 29, 2024. https://www.gsa.gov/real-estate/design-and-construction/sustainability/sustainable-design.
• Zhang, Juan, and Yingying Li. “Research on the Application of Decoration in Modern Interior Design.” In Proceedings of the 2015 International Conference on Education, Social Science, Arts, Economics and Management Engineering (ESSAEME 2015), 57-60. Atlantis Press, 2015. https://www.atlantis-press.com/proceedings/essaeme-15/25840743.

‌

—

مؤلف و ویراستار: علیرضا راستین کیا | Alireza Rastin Kia